Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem!..

Son dönemde, Cumhurbaşkanlığı Hükümet  Yönetim Sistemine karşı, Parlamenter sisteme geri dönülmesi  ya da   Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçilmesi yönünde, hem siyasi arenada, hem kamuoyunda, konuşulmakta ve tartışmaya başlamış, hem de  önemli bir gündem maddesi konumuna gelmiştir!. Neden acaba?! Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme dönülmesi tartışması, önem ve etkisinin giderek artacağı da öngörülmektedir!. 

16 Nisan 2017 tarihinde ki Anayasa değişiklik referandum süreci ile başlayan, 24 Haziran 2018 tarihinde ki genel seçimlerde Cumhurbaşkanlığı seçimi ile pekişen ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan,  9 Temmuz 2018 tarihinde yeni sistemin ilk Cumhurbaşkanı olarak yemin etmesi ile birlikte, Cumhurbaşkanlığı Hükümet  Yönetim  Sistemi resmen yürürlüğe girmiştir!. Peki, daha yeni yürürlüğe girmiş bir sistem, tüm kurumları ile tam oturmadan, parlamenter sisteme geri dönmeyi veya yeni bir sistem arayış tartışmaları  neyin nesidir?!  

Türkiye’deki parlamenter sistem, belli oranda temsili demokrasi özellikleri taşıyan, askeri ve bürokratik vesayet içinde hareket eden, darbelere açık ve kırılgan bir konumda bulunuyordu!  Türkiye’de genel eğilime paralel olarak, 1924 – 1961 ve 1982 Anayasaları ile Cumhurbaşkanı, TBMM tarafından  seçilme ilkesi kabul edilmiş ancak 2007 tarihinde ki Anayasa değişikliği ile bu sistemden vazgeçilerek ve halk tarafından seçim yöntemi benimsenmiştir!.

Parlamenter sistem, hükümetin parlamentodan çıktığı ve var olabilmek için parlamentonun güvenine ihtiyaç duyduğu bir sistemdir! Hükümet, yasama organından çıkması ve bu organın parlamento çoğunluğunun desteği ile ayakta kalabilmesidir!. Parlamento çoğunluğu, hükümeti göreve başlarken veya görev sırasında düşürebilir!. Parlamenter hükümet sisteminde, hükümetin kollektif olması! Aynı kişilerin yürütme ve yasama organında görev yapması! Yürütmenin yasamayı fesih yetkisinin bulunması! Yürütme organının çift başlı ve devlet başkanının siyaseten sorumsuz olması gibi özellikleri bulunmaktadır!.

Son günlerde ki  Cumhurbaşkanlığı Hükümet  Yönetim ve  güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçilmesi gereklilik   tartışmaları,   Türkiye’de, 1945 – 2017 döneminde yürürlükte olan çok partili parlamenter sistem ve parlamenter sisteme geri dönüşü değil fakat güçlendirilmiş parlamenter sistem veya dünyada ki siyasi, sosyal ve ekonomik şartların zorlaması ile birlikte, pandemi sonrasında beklenen tüm değişikliklere binaen,  senato sistemine yeniden  geçilmesi gerekliliği söylem ve taleplerine şahit olmaktayız!. Peki, neden?!.

Peki, Senato nedir, kabaca izah etmeye çalışalım!. Senato, bazı ülkelerde yasama organının bir parçası olarak görev yapan bir kurumdur!. Senato, genellikle çift meclisli ülkelerde bulunur ve daha yüksek düzeyde olan meclise verilen isimdir! Senato  üyelerine Senatör denir!. Dünya tarihindeki ilk senato Roma’da M.Ö. 8. yüzyılda kurulmuş ve M.S. 6.yüzyıla kadar devam etmiştir!  

Senato sistemi; Osmanlı İmparatorluğunda karşımıza Divan-ı Hümayun olarak çıkmaktadır!. Osmanlı İmparatorluğu’nda 15. yüzyılın ortalarından 17. yüzyılın yarısına kadar en yüksek karar organıdır! İmparatorluğun yıkılışına kadar varlığını korusa da 17. yüzyıldan sonra önemini kaybetmiş ve 19. yüzyılda 2. Mahmut’un teşkilat reformu ile kabine sistemine geçilerek Divan-ı Hümayun sembolik hale gelmiştir!

Büyük Selçuklu ve Selçuklu devlet yönetiminde ise Senato sistemi, Divan-ı Ali / Divan-ı Saltanat olarak tebarüz etmiştir!. Selçuklu İmparatorluğunda Devlet işlerinin istişare edildiği ve görüşüldüğü divandır!. Sultandan sonra en yetkili kişi Vezir tarafından yönetilir!..

Senatonun işleyişine kabaca baktığımızda; 12  Eylül 1980 askeri ihtilal tarihine kadar, TBMM’de çıkarılan yasalar Cumhuriyet Senatosuna gelir, burada bir kez daha görüşülüp, tartışıldıktan ve  senato tarafından onaylandıktan sonra, Cumhurbaşkanına gönderilirdi!. Milletvekili olabilmek için ilköğretimi tamamlamış fakat senatör olabilmek için üniversite mezunu olmak gereklidir!.

Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde, 1876 yılında ki Anayasa ise Ayan Meclisi adı altında bir Senato kurulmuş ve 1920 yılına kadar çeşitli aralıklarla görevini sürdürmüştür! 1961 ve 1980 yılları arasında çift meclisli sistem yürürlükte ve TBMM, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olmak üzere iki meclisten oluşuyordu!. 1980 yılından sonra tekrar tek meclisli sisteme geri dönülmüş ve senato kurumu, on dokuz yıllık bir çalışma süresinden sonra ülkemizde yürürlükten kalkmıştır!